Tjeu van den Berk

Niet in het orthodoxe Jeruzalem, het klassieke Athene of het wettische Rome, maar in de smeltkroes van het gnostieke Alexandrië ontstonden de grote mythen van het jonge christendom. In dit boek gaat Tjeu van den Berk terug naar de bronnen van de Nijl. ‘Op het vlak van de geloofssymboliek is de religie van de christenen geheel identiek aan die van de religie van de Oude Egyptenaren, vanuit godsdiensthistorisch standpunt moet men zelfs spreken van een volledige afhankelijkheid van het christendom van deze religie uit het Oude Oosten’, schreef de bekende theoloog Eugen Drewermann. Tjeu van den Berk sluit zich bij Drewermann aan en staat in dit boek stil bij de oeroude archetypische beelden die volgens hem aan de overeenkomsten tussen de Egyptische religie en het christendom ten grondslag liggen.

Tjeu van den Berk onderzoekt wat Carl Gustav Jung door de jaren heen over kunst heeft geschreven. Het resultaat is een waardevolle toevoeging aan de kennis over Jung. Jung verdiept zich vooral in de psychologie van de kunst: hoe beleeft een mens kunst? Hoe gaan creatieve processen in hun werk? Kunstwerken zijn volgens Jung scheppingen, ontsproten aan een eigensoortige drijfveer. Met behulp van zijn eigen psychologische noties (zoals het archetype, het collectief onbewuste en de 'participation mystique') dringt hij diep in het geheim van de kunst door.

Dit boek is een ode aan het verbeeldend bewustzijn waarin een mens speelt, zich illusies vormt, droomt, en gevoelig is voor het paradoxale karakter van het leven. In onze westerse cultuur werd de verbeelding eeuwenlang aan de dichters overgelaten en stond zich-iets-verbeelden gelijk aan zich-iets-inbeelden. Het verbeeldend bewustzijn, in dit boek symbolisch bewustzijn genoemd, stond centraal in de inwijdingsriten van de oude mysteriegodsdiensten en speelt eveneens sterk door in de hedendaagse esthetisering van het wereldbeeld. Religie en kunst bestaan bij de gratie van symbolen, dat wil zeggen, bij de gratie van een verbeelde werkelijkheid. Grote klassieke filosofen en kerkvaders waren gevoelig voor dit schouwend vermogen van de mens. Zij noemden hun inwijding in de symbolische werkelijkheid 'mystagogie', een agogie in het mysterie van het bestaan. In onze tijd heeft de psychiater Carl Gustav Jung weer een vurig pleidooi gehouden voor dit symboliserend vermogen van de mens. In het laatste hoofdstuk illustreert de auteur zijn visie op symboliseren concreet aan de hand van het fenomeen de speelfilm. De film voert ons bij uitstek binnen in de werkelijkheid van de illusie-rijke verbeelding. Hij appelleert aan de visionaire oplettendheid van de toeschouwer.

Het numineuze

Een zoektocht naar de werkelijke auteur van Mozarts opera Die Zauberflöte. Wie was ‘het werkelijke brein achter Die Zauberflöte’? Tjeu van den Berk, bekend van zijn studies over Mozarts laatste opera, toont hier voor de eerste keer aan dat Karl Ludwig Giesecke de tekstschrijver is geweest en niet Schikaneder zoals algemeen wordt aangenomen. Het boek is rijk geïllustreerd en geeft een uitgebreid overzicht van het boeiende leven en werk van deze mineraloog, poolonderzoeker, theaterdichter en vrijmetselaar.